Câu hỏi liệu AI sẽ thay thế hay tăng cường lực lượng lao động? đang là chủ đề tranh luận nóng hổi nhất trong mọi hội thảo về nhân sự và công nghệ. Với sự trỗi dậy của Trí tuệ Nhân tạo Tạo sinh (Generative AI), một báo cáo của Goldman Sachs (2024) đã ước tính rằng có tới 300 triệu việc làm toàn thời gian có thể bị tự động hóa một phần.
Sự lo lắng này là có cơ sở, khi chúng ta chứng kiến AI ngày càng thông minh hơn, có khả năng thực hiện các tác vụ phức tạp về nhận thức mà trước đây chỉ con người mới làm được. Nỗi sợ bị "thay thế" không còn là viễn cảnh xa xôi, mà là một áp lực hiện hữu đối với nhiều ngành nghề.
Tuy nhiên, lịch sử các cuộc cách mạng công nghiệp cho thấy công nghệ mới hiếm khi chỉ "thay thế" hoàn toàn. Chúng thường "chuyển dịch" vai trò và "tăng cường" năng lực của con người. Bài viết này sẽ phân tích bức tranh toàn cảnh về tác động hai mặt của AI, và khám phá con đường để con người và máy móc cộng tác hiệu quả.
1. Mặt trái của AI: Sự thay thế và nỗi lo mất việc
Không thể phủ nhận rằng một số công việc, đặc biệt là các công việc có tính lặp lại và dựa trên quy tắc, đang đối mặt với nguy cơ bị thay thế cao. AI, đặc biệt khi kết hợp với RPA (Tự động hóa quy trình bằng Robot), có thể thực hiện các tác vụ này nhanh hơn, rẻ hơn và chính xác hơn con người 24/7.
Các công việc nhập liệu, xử lý chứng từ, và thậm chí một số cấp độ phân tích cơ bản đang dần được chuyển giao cho bot và thuật toán.
- Tự động hóa các tác vụ hành chính: Trong các ngành như tài chính, nhân sự hay dịch vụ khách hàng, AI có thể tự động xử lý hóa đơn, sàng lọc hồ sơ ứng viên cơ bản, hoặc trả lời các câu hỏi thường gặp. Điều này trực tiếp làm giảm nhu cầu về số lượng nhân sự ở cấp độ đầu vào.
- Tác động đến cả lao động tri thức: Khác với các đợt tự động hóa trước đây, Generative AI còn đe dọa các công việc sáng tạo và phân tích. Các lập trình viên cấp thấp, người viết nội dung, nhà thiết kế đồ họa, và chuyên viên phân tích dữ liệu đều thấy rằng AI có thể tạo ra các bản phác thảo, đoạn mã, hoặc báo cáo đầu tiên nhanh hơn họ.
Sự thay thế này không chỉ là mất việc, mà còn tạo ra áp lực lớn về việc đào tạo lại (reskilling) cho một bộ phận lớn lao động.
Xem thêm: RPA Là Gì? 5 Ứng Dụng Của RPA Trong Doanh Nghiệp
2. Mặt phải của AI: Tăng cường và kiến tạo giá trị mới
Mặc dù nỗi lo bị thay thế là có thật, bức tranh lạc quan hơn cho thấy AI là một "Đối tác Cộng tác" mạnh mẽ, giúp tăng cường năng lực của con người. Thay vì tập trung vào việc AI lấy đi việc gì, chúng ta nên nhìn vào cách nó giải phóng con người khỏi các công việc nhàm chán để tập trung vào các tác vụ có giá trị cao hơn.
AI đảm nhận việc "xử lý", con người tập trung vào "chiến lược", "sáng tạo" và "tương tác".
- Tăng năng suất và chất lượng công việc: Một bác sĩ X-quang có thể sử dụng AI để rà soát hàng ngàn tấm phim, giúp họ phát hiện các dấu hiệu ung thư sớm mà mắt thường có thể bỏ sót. Một nhà tiếp thị có thể dùng AI để phân tích hàng triệu điểm dữ liệu khách hàng, từ đó đưa ra chiến lược cá nhân hóa chính xác hơn.
- Tạo ra các vai trò công việc mới: AI không thể tự vận hành. Nó cần con người để huấn luyện, giám sát, tinh chỉnh và đảm bảo các quyết định của nó tuân thủ đạo đức. Điều này tạo ra hàng loạt vai trò mới như Kỹ sư AI , Chuyên gia Đạo đức AI, Quản lý Sản phẩm AI, hay "Prompt Engineer".
Trong mô hình này, AI sẽ thay thế hay tăng cường lực lượng lao động? Câu trả lời nghiêng về "tăng cường". Nó không thay thế người bác sĩ, mà thay thế người bác sĩ không biết dùng AI bằng người bác sĩ biết dùng AI.
Xem thêm: AI Trong Tuyển Dụng Có Phải Là Con Dao Hai Lưỡi?
3. Thách thức lớn nhất: Thu hẹp khoảng cách kỹ năng
Trọng tâm của vấn đề không phải là cuộc chiến giữa "người và máy", mà là cuộc chạy đua để thu hẹp "khoảng cách kỹ năng" (skills gap) mà AI tạo ra. Vấn đề lớn nhất là lực lượng lao động hiện tại có thể không sẵn sàng cho các vai trò mới do AI kiến tạo.
Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), ước tính có tới 44% kỹ năng cốt lõi của người lao động sẽ cần thay đổi trong 5 năm tới do sự phát triển của công nghệ.
- Sự lỗi thời của kỹ năng cũ: Các kỹ năng thuần túy về kỹ thuật hoặc nghiệp vụ lặp lại sẽ nhanh chóng mất giá trị. Một người chỉ biết nhập liệu sẽ khó cạnh tranh, nhưng một người biết cách xây dựng một quy trình tự động hóa nhập liệu bằng AI sẽ rất có giá trị.
- Nhu cầu cấp thiết về đào tạo lại và nâng cao kỹ năng: Trách nhiệm không chỉ thuộc về cá nhân người lao động, mà còn thuộc về các tổ chức và chính phủ. Doanh nghiệp cần xây dựng các chương trình đào tạo nội bộ để giúp nhân viên chuyển đổi từ vai trò cũ sang vai trò mới, tập trung vào các kỹ năng "bền vững" mà AI không thể thay thế.
Việc chuẩn bị cho lực lượng lao động là yếu tố then chốt để đảm bảo quá trình chuyển đổi này mang lại lợi ích chung, thay vì làm gia tăng bất bình đẳng xã hội.
4. Các kỹ năng "bất khả chiến bại" trong kỷ nguyên AI
Khi AI ngày càng giỏi hơn trong việc phân tích, tính toán và thậm chí là sáng tạo cơ bản, giá trị của con người sẽ dịch chuyển về những kỹ năng độc đáo mà chỉ con người mới có.
Đây là những kỹ năng mà doanh nghiệp cần tập trung bồi dưỡng và người lao động cần tự rèn luyện để "không thể bị thay thế".
- Tư duy phản biện và giải quyết vấn đề phức tạp: AI có thể đưa ra câu trả lời dựa trên dữ liệu, nhưng nó không hiểu "bối cảnh" hoặc "ý nghĩa sâu xa". Con người là người đặt ra câu hỏi đúng, đánh giá các phương án AI đề xuất và đưa ra quyết định cuối cùng trong các tình huống phức tạp, mơ hồ.
- Trí tuệ cảm xúc và giao tiếp: AI không thể đồng cảm, xây dựng lòng tin, lãnh đạo một đội nhóm, hay đàm phán một hợp đồng phức tạp. Những kỹ năng liên quan đến tương tác, truyền cảm hứng và thấu hiểu con người sẽ trở nên quý giá hơn bao giờ hết.
- Sáng tạo và đổi mới chiến lược: AI có thể tạo ra 1.000 biến thể của một ý tưởng có sẵn, nhưng nó không thể tự mình "nghĩ ra" một mô hình kinh doanh đột phá hay một tầm nhìn chiến lược mới. Khả năng kết nối các ý tưởng tưởng chừng không liên quan và tạo ra cái mới là độc quyền của con người.
Tương lai của công việc là sự kết hợp giữa hiệu suất tính toán của AI và khả năng phán đoán, đồng cảm, sáng tạo của con người.
Xem thêm: Làm Thế Nào Để Xây Dựng Văn Hóa Doanh Nghiệp Kỷ Nguyên Số?
Vậy, AI sẽ thay thế hay tăng cường lực lượng lao động? Câu trả lời là cả hai—nhưng không đồng đều. AI chắc chắn sẽ thay thế các tác vụ (tasks), và qua đó, thay thế một số vai trò (roles) công việc đã lỗi thời. Tuy nhiên, ở bức tranh lớn hơn, nó sẽ tăng cường mạnh mẽ cho phần còn lại của lực lượng lao động và tạo ra những công việc mới mà chúng ta thậm chí chưa thể hình dung.
Sự chuyển dịch này là tất yếu, và chìa khóa không phải là chống lại AI, mà là học cách "lướt trên con sóng" AI.
Tại HR1Tech, chúng tôi tin rằng công nghệ AI là chất xúc tác mạnh mẽ nhất để nâng cao tiềm năng con người. Chúng tôi tập trung vào việc giúp các doanh nghiệp xây dựng một chiến lược nhân sự thông minh, không chỉ tuyển dụng nhân tài AI, mà còn đào tạo và phát triển đội ngũ hiện có để họ trở thành những người cộng tác hiệu quả với AI, từ đó dẫn dắt sự tăng trưởng bền vững trong kỷ nguyên số.